Przepisy regulujące funkcjonowanie spółki z ograniczoną odpowiedzialną przyznają zarządowi uprawnienie do prowadzenia spraw spółki i jej reprezentowania. Inne organy spółki, w tym wspólnicy, mogą działać w tych sferach tylko w ograniczonym zakresie, ściśle określonym w ustawie i w umowie spółki.
Takie rozwiązanie niesie za sobą ryzyko: skoro zarząd działa w imieniu spółki, to – co do zasady – skutki nietrafionych decyzji zarządu dotkną bezpośrednio właśnie spółkę, a nie członków zarządu.
Czy to oznacza, nie ma możliwości ochrony spółki przed skutkami nierzetelności jej zarządców?
Odpowiedzialność cywilnoprawna członków zarządu – przesłanki
Zgodnie z kodeksem spółek handlowych, członek zarządu odpowiada wobec spółki za szkodę wyrządzoną swoim działaniem lub zaniechaniem sprzecznym z prawem lub umową spółki – o ile jego postępowanie w tym zakresie jest zawinione.
Aby członek zarządu ponosił taką odpowiedzialność, muszą zatem zostać spełnione łącznie następujące przesłanki:
- działanie lub zaniechanie członka zarządu sprzeczne z prawem lub z umową spółki;
- powyższe działanie lub zaniechanie popełnione z winy tego członka zarządu;
- wystąpienie szkody po stronie spółki;
- adekwatny związek przyczynowy pomiędzy warunkami z punktu 1. i 2. a szkodą spółki, wskazaną w punkcie 3.
Bezprawne działanie lub zaniechanie członka zarządu
Prowadzenie biznesu zawsze wiąże się z ryzykiem wystąpienia szkody – może się zdarzyć, że kontrahent stanie się niewypłacalny, nieuczciwa konkurencja przejmie klientów, inwestycja nie przyniesie oczekiwanego zysku. W każdej z tych sytuacji można doszukiwać się wystąpienia po stronie spółki szkody, jednak nie w każdej z nich członek zarządu poniesie odpowiedzialność odszkodowawczą.
Wynika to z faktu, że jedną z przesłanek omawianej odpowiedzialności jest bezprawność postępowania. Jeśli działania lub zaniechania członka zarządu, w wyniku których wystąpiła szkoda, są zgodne z prawem i umową spółki, to członek zarządu nie poniesie odpowiedzialności za tę szkodę. Poniesie ją wtedy, kiedy narusza przepisy prawa lub postanowienia umowy spółki.
Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na użyty w przepisie spójnik „lub”: do przyjęcia odpowiedzialności członka zarządu wystarczy naruszenie przez niego zasad wynikających z jednego z tych źródeł – z umowy spółki lub z przepisów prawa. W przypadku, gdy z umowy spółki wynikają surowsze zasady od tych przewidzianych w ustawie, naruszenie ich stanowi o bezprawności postępowania członka zarządu, nawet jeśli jednocześnie nie prowadzi to do naruszenia przepisów prawa. Analogicznie, naruszenie bezwzględnie obowiązujących przepisów prawa skutkuje bezprawnością działania lub zaniechania zarządu, niezależnie od treści umowy spółki.
Przykład: Członek zarządu podjął decyzję o zatrudnianiu pracowników w szarej strefie, w związku z czym spółka została obciążona przez właściwe organy obowiązkiem zapłaty zaległych należności publicznoprawnych, odsetek i kar finansowych. Takie działanie zostanie uznane za bezprawne i członek zarządu – przy spełnieniu pozostałych przesłanek – może być zobowiązany do naprawienia szkody, jaką wskutek tego poniosła spółka.
Zawinione działanie lub zaniechanie członka zarządu
Aby członek zarządu odpowiadał za szkodę wyrządzoną spółce, jego bezprawne zachowanie musi być zawinione. Do oceny winy stosuje się
w tym przypadku podwyższony miernik staranności, wskazany w art. 293 § 2 k.s.h., zgodnie z którym, przy wykonywaniu swoich obowiązków członek zarządu powinien dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru jego działalności.
Oznacza to, że członkowie zarządu powinni zachowywać podwyższoną staranność przy wykonywaniu powierzonej im funkcji. Od osób piastujących to stanowisko wymaga się znajomości m.in. podstawowych przepisów regulujących funkcjonowanie spółki – na płaszczyźnie korporacyjnej, pracowniczej, podatkowej, handlowej. W skrajnych przypadkach, nawet samo wyrażenie zgody na powołanie, przy braku odpowiedniego przygotowania, może zostać uznane za naruszenie należytej staranności.
Przykład: Członkowie zarządu nie mogą zasłaniać się brakiem wiedzy w zakresie obowiązków sprawozdawczych i rejestracyjnych spółki, skutków zatrudniania pracowników w „szarej strefie” lub co do warunków dopuszczalności wypłat środków pieniężnych ze spółki.
Oczywiście nie oznacza to, że funkcje w zarządzie powinny obejmować wyłącznie osoby z gruntownym wykształceniem prawniczym
i księgowym. Członkowie zarządu mogą korzystać z bieżącej pomocy biur księgowych, kancelarii prawnych i podatkowych, doradców biznesowych lub innych specjalistów, którzy udzielą wsparcia w podjęciu decyzji.
Wystąpienie szkody po stronie spółki
Członkowie zarządu mogą ponosić opisaną odpowiedzialność w przypadku, kiedy kierowana przez nich spółka dozna szkody. Szkoda jest w tym przypadku rozumiana jako każdy uszczerbek w sferze interesów majątkowych spółki. Przez szkodę rozumie się w tym przypadku zarówno szkodę rzeczywistą, która wystąpi gdy spółka poniosła stratę, jak również szkodę w postaci utraconych korzyści – gdy na skutek zachowania członka zarządu spółka nie osiągnęła spodziewanych korzyści.
Przykład: Zarząd naruszył przepisy podatkowe, w związku z czym spółka będzie musiała zapłacić należności z odsetkami karnymi lub kary pieniężne. W tym przypadku spółka poniesie szkodę rzeczywistą w rozmiarze odpowiadającym wysokości tych należności do zapłaty.
Przykład: Wskutek naruszenia przez zarząd przepisów prawa, kontrahent wycofał się z negocjacji kontraktu o znacznej wartości.
W pewnych przypadkach może to oznaczać, że po stronie spółki wystąpiła szkoda w postaci utraconych korzyści.
Związek przyczynowy pomiędzy zachowaniem członków zarządu a wystąpieniem szkody
Pociągnięcie członków zarządu do odpowiedzialności za szkodę spółki wymaga wystąpienia jeszcze jednej przesłanki – pomiędzy bezprawnym i zawinionym zachowaniem członków zarządu a szkodą musi zachodzić adekwatny związek przyczynowy.
Aby ustalić, czy związek ten występuje, trzeba sobie zadać pytanie: czy gdyby owo zachowanie zarządu (działanie lub zaniechanie) nie miało miejsca, szkoda mimo wszystko mogłaby się pojawić?
Jeśli spółka doznałaby straty albo utraciłaby korzyści nawet wtedy, gdyby zarząd działał zgodnie z prawem i należytą, profesjonalną starannością – związek przyczynowy, który uzasadniałby odpowiedzialność członków zarządu, nie występuje.
Przykład: W związku z wystąpieniem po stronie spółki zaległości podatkowych, będących skutkiem bezprawnego i zawinionego działania zarządu, spółka została wykluczona z postępowania o udzielenie zamówienia publicznego. Czy oznacza to, że członkowie zarządu poniosą odpowiedzialność za utracone przez spółkę korzyści? Żeby odpowiedzieć na to pytanie, trzeba będzie zbadać, czy gdyby te zaległości podatkowe nie występowały, spółce udzielono by tego zamówienia? Jeśli tak – wówczas po stronie spółki wystąpi szkoda w postaci utraconych korzyści. Jeśli jednak okaże się, że nawet gdyby nie było zaległości podatkowych, spółka i tak nie otrzymałaby zamówienia, bowiem jej oferta nie była najkorzystniejsza, brak jest adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy zachowaniem zarządu a wystąpieniem szkody, zatem brak jest odpowiedzialności członków zarządu.
Jak wyegzekwować naprawienie szkody?
W pierwszej kolejności, naprawienia szkody może domagać się podmiot poszkodowany, czyli spółka. Może ona – na zasadach ogólnych – wytoczyć przeciwko członkowi (lub członkom) zarządu powództwo o jej naprawienie.
Jeśli jednak spółka nie podejmie działań przeciwko członkowi zarządu, może to zrobić każdy ze wspólników, niezależnie od przysługującego mu udziału w kapitale zakładowym spółki, poprzez tzw. actio pro socio. Warunkiem dopuszczalności takiego powództwa jest aby w ciągu roku od dnia ujawnienia czynu wyrządzającego szkodę, z odpowiednim powództwem nie wystąpiła sama spółka.
Podsumowanie
Podejmowanie ryzyka gospodarczego jest nieodłącznym elementem prowadzenia działalności. Bywa też warunkiem rozwoju i sukcesu przedsiębiorstwa. Całkowite stłumienie tego aspektu strategii biznesowej nie jest pożądane z punktu widzenia spółki, wspólników, ani pozostałych uczestników rynku. Zarząd, kierując spółką, musi mieć pewną swobodę w podejmowaniu ryzyka, bez obawy o ponoszenie odpowiedzialności.
Analizowane przepisy mają na celu zapewnienie ochrony spółki przed skutkami działań podejmowanych przez niekompetentnych i nieuczciwych członków zarządu, ale jednocześnie dają członkom zarządu pewną ochronę, stwarzając granice ich odpowiedzialności.
Ocena dopuszczalności pociągnięcia członka zarządu do odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną spółce będzie zatem wymagała zawsze indywidualnej, pogłębionej analizy spełnienia opisanych w niniejszym artykule przesłanek – zarówno ze strony spółki, która chce dochodzić naprawienia szkody, jak i ze strony członka zarządu, który chce się obronić przed roszczeniami. Doświadczenie naszej Kancelarii pokazuje, że często „diabeł tkwi w szczegółach”. Jeśli zatem masz wątpliwości – chętnie podzielimy się naszymi spostrzeżeniami.
