Realizacja każdej inwestycji wiąże się z koniecznością zapewnienia należytej ochrony prawnej na każdym jej etapie, począwszy od zrodzenia się koncepcji, aż do formalnego zakończenia budowy i oddania obiektu do użytkowania. Jednym z elementów, który powinien zostać zabezpieczony pod kątem prawnym już na etapie wyboru architekta jest kwestia przeniesienia na inwestora autorskich praw majątkowych do dokumentacji projektowej oraz uregulowania zasad wykonywania przez autora projektu autorskich praw osobistych. Brak takich postanowień może skutkować niemożnością wprowadzania zmian do dokumentacji, a w najgorszym razie – nawet zablokowaniem realizacji inwestycji.
Ważne pojęcia
W pierwszej kolejności należy jednak przybliżyć istotne pojęcia, którymi operuje ustawa i prawie autorskim i prawach pokrewnych („Ustawa”).
Utwór w rozumieniu przepisów Ustawy to każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia. Ustawa wymienia również przykładowy katalog utworów, pośród których znajdą się m.in. architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne. Aktualnie nie budzi wątpliwości, że projekt budowlany, a także inne rodzaje dokumentacji budowlanej, np. projekty koncepcyjne, wizualizacje, czy projekty wykonawcze są utworami w rozumieniu przepisów Ustawy i podlegają ochronie prawnej.
Majątkowe prawa autorskie to z kolei uprawnienia twórcy do rozporządzania utworem (np. utrwalenie, zwielokrotnienie, obrót oryginałem utworu) i pobierania z tego tytułu wynagrodzenia. Prawa te są zbywalne i mogą być przenoszone na inne podmioty, co jest istotne szczególnie w kontekście majątkowych praw autorskich do dokumentacji projektowej.
Autorskie prawa osobiste mają charakter niematerialny i obejmują w szczególności prawo do autorstwa utworu, oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udostępniania go anonimowo, nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania, decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności, nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Warunki przeniesienia praw autorskich
Charakter praw autorskich i wynikające z nich uprawnienia powodują, iż uregulowanie tej kwestii jest niezbędne zarówno w przypadku:
- zawierania umowy z architektem na wykonanie projektu budowlanego (lub innego rodzaju dokumentacji);
- jak również przy zawarciu umowy na roboty budowlane, w szczególności w trybie zaprojektuj i wybuduj, gdzie to na generalnym wykonawcy ciąży obowiązek stworzenia dokumentacji projektowej.
Zarówno w przypadku umowy na wykonanie projektu budowlanego, jak i w umowie o roboty budowlane konieczne jest uregulowanie kwestii przeniesienia majątkowych praw autorskich do projektu na inwestora. Bez tej regulacji projekt nie będzie mógł zostać wykorzystany zgodnie z celem, a jedynym jego dysponentem będzie twórca, czyli architekt.
Umowa przeniesienia majątkowych praw autorskich będzie ważna i skuteczna po spełnieniu następujących warunków:
- powinna być zawarta w formie pisemnej pod rygorem nieważności i w sposób jasny określać, że dotyczy przeniesienia majątkowych praw autorskich do projektu – w przeciwnym razie zastosowanie znajdzie domniemanie ustawowe, zgodnie z którym w razie wątpliwości co do treści umowy przyjmuje się, iż ma ona charakter umowy licencyjnej;
- powinna określić moment przeniesienia praw autorskich na inwestora – najczęściej będzie to moment zapłaty wynagrodzenia;
- wynagrodzenie powinno zostać określone w sposób nie budzący wątpliwości, tj. poprzez ustalenie, iż wynagrodzenie z tytułu wykonania projektu obejmuje również wynagrodzenie z tytułu przeniesienia praw autorskich lub poprzez odrębne określenie wartości wynagrodzenia za przeniesienie praw autorskich;
- umowa powinna określić pola eksploatacji, na jakich możliwe będzie korzystanie z projektu, a także wskazywać, że w przypadku powstania nowych pól eksploatacji możliwość korzystania z projektu zostanie rozszerzona;
- przeniesienie majątkowych praw autorskich nie jest równoznaczne z przeniesieniem własności egzemplarza utworu, więc tę kwestię również należy zaopiekować w umowie.
Wykonywanie osobistych prawa majątkowych
W umowach z architektem czy generalnym wykonawcą należy określić również kwestię wykonywania przez autora osobistych praw autorskich. Jako związane z twórcą nie mogą być one przedmiotem umowy przenoszącej prawa, jednakże twórca może zobowiązać się do ich niewykonywania przez pewien okres.
Powyższe jest niezmiernie istotne w przypadku dokumentacji projektowej, gdzie często zachodzi konieczność jej zmiany. Bez ograniczenia możliwości wykonywania przez autora osobistych praw autorskich każda zmiana w dokumentacji projektowej wymagałaby jego zgody, co z kolei utrudniłoby cały proces.
Autorskie prawa zależne
Kwestią, która ma szczególne znaczenie w przypadku umów związanych z procesem budowlanym jest prawidłowe uregulowanie kwestii wykonywania autorskich praw zależnych do projektu.
Generalnie rzecz ujmując, autorskie prawa zależne obejmują uprawnienie do wprowadzania w utworze (projekcie) zmian w skutek czego powstanie nowy utwór będący przedmiotem ochrony. Takie wykorzystanie pierwotnego utworu i wykonanie na jego podstawie nowego wymaga zgody autora utworu pierwotnego.
W umowie uregulowanie kwestii autorskich praw zależnych powinno polegać na wyrażeniu przez autora zgody na wprowadzenie zmian do utworu (projektu) przez inwestora lub osoby trzecie działające w jego imieniu, przez nieoznaczony czas i w nieograniczonym zakresie.
Umowa powinna również regulować kwestię wynagrodzenia z tytułu zezwolenia na wykonywanie praw zależnych, bowiem w przeciwnym razie autor będzie mógł domagać się wynagrodzenia.
Podsumowanie
Uregulowanie w umowach zawieranych przez inwestora kwestii dotyczących praw autorskich jest niezmiernie istotne, a wszelkie niedociągnięcia w tym zakresie mogą skutkować konsekwencjami na różnych etapach procesu budowlanego. Dlatego też zachęcamy do skierowania szczególnej uwagi na postanowienia umów dotyczące kwestii praw autorskich, a w przypadku zawartych już umów zalecamy szczegółową weryfikację tych postanowień i w razie potrzeby wprowadzenie zmian.
Posiadamy bogate doświadczenia w zakresie umów zawieranych w toku procesu inwestycyjno-budowlanego, w tym również w zakresie praw autorskich. Zachęcam zatem do kontaktu z naszymi prawnikami, którzy udzielą Państwu pomocy we wszelkich kwestiach związanych z procesem inwestycyjno-budowlanym.
