W jednym z poprzednich artykułów opisaliśmy zasadę jednakowego traktowania wspólników spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Wskazaliśmy tam również możliwe odstępstwa od tej zasady: osobiste przywileje przyznane wspólnikowi (lub nałożone na niego obowiązki) oraz uprzywilejowanie udziałów. W niniejszym artykule omówimy szerzej instytucję uprzywilejowania udziałów, uregulowaną w art. 174 § 2 Kodeksu spółek handlowych.
Czym są udziały uprzywilejowane?
Jak wyjaśnialiśmy we wskazanym powyżej artykule, w spółkach z o.o. obowiązuje zasada jednakowego traktowania wspólników, zgodnie z którą wspólnicy powinni być traktowani w ten sam sposób w takich samych okolicznościach. Oznacza to, że – co do zasady – każdy ze wspólników pozostających w tej samej sytuacji ma takie same prawa i obowiązki.
Ta zasada nie ma jednak charakteru bezwzględnego. W granicach wyznaczonych przez ustawy i umowę spółki wspólnicy mogą wprowadzić instrumenty, które w pewnym zakresie zmodyfikują jej działanie. Jednym z takich instrumentów jest uprzywilejowanie udziałów. Polega ono na powiązaniu pewnych szczególnych uprawnień z udziałami jako jednostkami uczestnictwa w spółce.
Udziały uprzywilejowane to zatem udziały, do których przypisano pewne szczególne uprawnienia. Wspólnik, który posiada takie udziały ma większe uprawnienia korporacyjne lub majątkowe niż wspólnicy, którzy posiadają udziały zwykłe. Aby ustalić, na czym szczególne uprawnienia polegają w danym przypadku, należy zapoznać się z umową spółki.
Skoro szczególne prawa przypisane są do udziału, a nie do udziałowca – to co do zasady sprzedaż udziałów powoduje przejście owych uprawnień na nabywcę tych udziałów. Umowa spółki może jednak przewidywać, że w razie sprzedaży udziałów uprzywilejowanych, wygasają przypisane do nich przywileje.
Udziały uprzywilejowane – warunki utworzenia
Utworzenie udziałów uprzywilejowanych wymaga wprowadzenia do umowy spółki postanowień, na mocy których do konkretnie oznaczonych udziałów przypisane zostaną precyzyjnie określone przywileje. Mogą one zostać wprowadzone zarówno na etapie zawierania umowy założycielskiej, jak i w drodze jej późniejszej zmiany na mocy uchwały zgromadzenia wspólników spółki.
Zatem, aby skutecznie utworzyć udziały uprzywilejowane, niezbędne będzie zindywidualizowanie wszystkich udziałów spółki w sposób umożliwiający rozróżnienie udziałów zwykłych od uprzywilejowanych. W praktyce udziałom zostają nadane konkretne numery oraz zostaje oznaczona ich seria. Następnie do wybranych, oznaczonych udziałów przypisuje się konkretne przywileje. Należy pamiętać, że przywileje nie mogą mieć charakteru uznaniowego czy nieostrego – muszą być jasno i precyzyjnie sformułowane.
Utworzenie udziałów uprzywilejowanych będzie skuteczne z chwilą wpisu spółki lub zmiany umowy spółki do Krajowego Rejestru Sądowego.
Ustawodawca przewidział, że umowa spółki może uzależnić utworzenie udziałów uprzywilejowanych od: (i) spełnienia dodatkowych świadczeń na rzecz spółki (np. wniesienia przez wspólnika dopłaty, udzielenia spółce pożyczki, wynajęcia spółce nieruchomości, wyjawienia know-how); (ii) upływu terminu (np. wspólnik będzie mógł korzystać ze szczególnego uprawnienia dopiero od początku kolejnego roku obrotowego); (iii) ziszczenia się warunku: (iiia) zawieszającego – np. wspólnik będzie mógł korzystać ze szczególnego uprawnienia, jeżeli wyrazi zgodę na pełnienie funkcji prezesa zarządu spółki; (iiib) rozwiązującego – np. spółka może zdecydować, że uprzywilejowanie udziałów wygasa w przypadku ich zbycia.
Świadczenia wskazane powyżej mogą mieć charakter pieniężny lub niepieniężny, a ich spełnienie może nastąpić przez jednokrotne lub wielokrotne działanie.
Rodzaje przywilejów
Katalog przywilejów, które mogą stanowić uprawnienia powiązane z udziałami, ma charakter otwarty. Ustawodawca dokonał jedynie przykładowego ich wymienienia wskazując, że możliwe jest uprzywilejowanie udziałów w szczególności w zakresie prawa głosu, prawa do dywidendy oraz sposobu uczestniczenia w podziale majątku przy likwidacji spółki. Uprawnienia takie mogą zatem mieć charakter zarówno majątkowy, jak i korporacyjny.
W praktyce bardzo często spotyka się udziały uprzywilejowane co do prawa głosu. Zasadniczo, na jeden udział w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością przypada jeden głos. Jednak na udział uprzywilejowany co do prawa głosu może przypadać więcej głosów (maksymalnie trzy głosy na jeden udział). Ten rodzaj uprzywilejowania ma największe znaczenie przy podejmowaniu uchwał przez wspólników spółki.
Przywilej co do dywidendy polega na tym, że wspólnik otrzyma większą kwotę dywidendy, niż wynikająca z obliczenia proporcji wobec innych udziałów. O ile taka dywidenda będzie większa od tej przypadającej na udziały zwykłe – to wymaga określenia w umowie spółki.
Udziały uprzywilejowane co do uczestnictwa w podziale majątku przy likwidacji spółki mogą wiązać się z uprawnieniem do uzyskania większego udziału w majątku likwidowanej spółki lub z prawem pierwszeństwa zaspokojenia przed pozostałymi wspólnikami przy wypłacie kwot likwidacyjnych. Przy wprowadzaniu takiego przywileju również należy w umowie spółki dokładnie określić na czym będzie on polegał.
Inne szczególne uprawnienia przypisane do udziałów mogą przykładowo polegać na prawie do: (i) powoływania lub odwoływania członków organów spółki; (ii) pierwszeństwa nabycia lub objęcia udziałów; (iii) wyrażenia zgody na niektóre czynności spółki; (iv) zwołania zgromadzenia wspólników; (v) pierwszeństwa otrzymania dywidendy przed pozostałymi udziałami.
Z każdym udziałem może zostać powiązane więcej niż jedno szczególne uprawnienie (np. wspólnik może jednocześnie posiadać dwa głosy z jednego udziału, prawo do większej dywidendy oraz prawo do powoływania jednego członka zarządu).
Ograniczenia w uprzywilejowaniu udziałów
Nadużycia w zakresie uprzywilejowania udziałów mogą prowadzić do zupełnego wypaczenia zasady równych praw wspólników. Aby temu zapobiec, ustawodawca wprowadził pewne ograniczenia w tworzeniu takich udziałów.
W konsekwencji wprowadzonych ograniczeń kodeksowych, uprzywilejowanie w zakresie prawa głosu może dotyczyć tylko udziałów o równej wartości nominalnej. Nie można także przyznawać uprawnionemu więcej niż trzy głosy na jeden udział lub głosów połowicznych (np. półtora głosu na jeden udział).
W przypadku uprzywilejowania w zakresie prawa do dywidendy, wypłacona dywidenda nie może przewyższać o więcej niż połowę dywidendy przysługującej udziałom zwykłym.
Uprzywilejowanie udziałów wbrew ograniczeniom nałożonym przez ustawodawcę może zostać uznane za sprzeczne z ustawą. Skutkiem tego będzie nieważność czynności prawnej, na podstawie której udziały zostały utworzone.
Ponadto, szczególne uprawnienia powiązane z udziałami nie mogą być sprzeczne z naturą stosunku spółki lub zasadami współżycia społecznego. Taka sprzeczność zajdzie na przykład w sytuacji, gdy wspólnik będzie posiadał prawo weta wobec uchwał zgromadzenia wspólników spółki (tzw. złoty udział).
Podsumowanie
Chociaż w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością obowiązuje zasada jednakowego traktowania wspólników, wspólnicy mogą też utworzyć udziały, których każdorazowy właściciel zostanie wyposażony w nadzwyczajne przywileje. Takie szczególne uprawnienia muszą zostać ustanowione i sprecyzowane w umowie spółki.
Przepisy dotyczące udziałów uprzywilejowanych kreują otwarty katalog uprawnień możliwych do powiązania z udziałami. Udziały uprzywilejowane – co do zasady – mogą być tworzone na zasadzie swobody kontraktowania, jednak z uwzględnieniem natury spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, która jest granicą ich kształtowania. Ponadto, naruszenie kodeksowych ograniczeń w przyznawaniu szczególnych przywilejów może skutkować nieważnością czynności prawnej, w wyniku której udziały uprzywilejowane miały powstać.
Zaznaczenia wymaga, że w przeciwieństwie do szczególnych korzyści przyznanych osobiście konkretnemu wspólnikowi, udziały uprzywilejowane stanowią przedmiot obrotu razem z wynikającymi z nich przywilejami, zatem po ich zbyciu przywileje również przechodzą na nabywcę.
Procedura utworzenia udziałów uprzywilejowanych wymaga znacznej uważności przy formułowaniu odpowiednich postanowień umowy spółki, dlatego warto skorzystać z pomocy doświadczonego prawnika. Nasz zespół z pewnością udzieli wsparcia w zakresie przygotowania wymaganych dokumentów oraz złożenia wniosku do sądu rejestrowego.
