W związku z toczącą się na Ukrainie wojną do Polski przybywa coraz więcej obywateli Ukrainy, w szczególności kobiet i dzieci. Sytuacja każdej z przybywających do Polski osób jest inna i rozpatrywana powinna być indywidualnie, pragniemy jednak przytoczyć ogólne i najbardziej istotne zasady dotyczące bieżącej sytuacji. Należy przy tym pamiętać, że regulacje te będą ulegać ciągle zmianie i doprecyzowaniu. Organy unijne deklarują także podjęcie kroków mających na celu zrównanie praw obywateli Ukrainy i obywateli Unii Europejskiej na okres jednego roku od wybuchu konfliktu na Ukrainie, zaś legalne pozostawanie przez uchodźców na terytorium UE miałoby wynosić co najmniej 3 lata (kwestie te nie są jeszcze jednak sformalizowane ani precyzyjnie ustalone). Wszelkie szczegóły postaramy się wyjaśniać w ramach indywidualnych konsultacji, zaś o ewentualnych zmianach prawnych – informować na bieżąco.
Wjazd do Polski
Przede wszystkim podkreślić należy, że organy polskie i unijne przekonują, że nikt z obywateli Ukrainy nie zostanie wydalony z Polski z uwagi na upływ terminu dokumentów legalizujących pobyt w Polsce.
Tym niemniej, rekomendujemy wszystkim, którzy mają taką możliwość, podejmowanie kroków mających na celu legalizację pobytu w Polsce z uwagi na brak regulacji prawnych uzasadniających dalszy, szczególnie długoterminowy pobyt w Polsce.
Wjazd na terytorium Polski jest możliwy (jak dotychczas – na zasadach sprzed wprowadzenia ograniczeń związanych z epidemią) na podstawie: ruchu bezwizowego (paszport biometryczny), wiza (krajowa typu D lub Schengen typu C); zezwolenia na pobyt czasowy/stały/pobyt rezydenta długoterminowego UE, zgody wydanej przez Komendanta Głównego Straży Granicznej udzielanej przy przekraczaniu granicy („wjazd nadzwyczajny”) oraz wniosku o przyznanie ochrony międzynarodowej (ochrona tymczasowa lub statusu uchodźcy).
Podkreślić należy, że zezwolenia na wjazd nadzwyczajny są obecnie wydawane wszystkim przekraczającym granicę co do zasady przez osoby upoważnione na danym przejściu granicznym po zweryfikowaniu tożsamości danej osoby.
Ograniczone zostały wymagania co do dokumentów weryfikowanych przy kontroli granicznej – co do zasady konieczne jest przedstawienie dokumentu weryfikującego tożsamość (paszport, paszport wewnętrzny, akt urodzenia w przypadku dzieci nie posiadających innych dokumentów). W praktyce dochodzi do sytuacji, w których osoby mogą być weryfikowane na podstawie oświadczenia. W przypadku osób posiadających paszporty zagraniczne i karty pobytu – zalecamy przedstawianie ich przy kontroli granicznej, gdyż może być to istotnym ułatwieniem przy późniejszej legalizacji pobytu. Obecnie nie jest wymagane okazywanie dokumentów ubezpieczeniowych, potwierdzających cel podróży, miejsce zamieszkania czy też posiadanie środków na utrzymanie.
Po przekroczeniu granicy
Osoby przekraczające granicę bez posiadania dokumentów zwyczajnie uprawniających do jej przekroczenia (paszport biometryczny, wiza, zezwolenie na pobyt) formalnie uprawnione są do przebywania na terenie Polski przez okres 15 dni bez konieczności spełnienia dodatkowych formalności. Władze Polski uspokajają jednak, że nawet po tym terminie nikt nie będzie z Polski wydalany z uwagi na upływ 15-dniowego terminu. Co do zasady w tym czasie cudzoziemiec powinien natomiast podjąć starania o dalszą legalizację pobytu. Rekomendujemy składanie wniosków o legalizację pobytu w przepisowych terminach – wobec braku czasowych regulacji prawnych straż graniczna jest uprawniona do prowadzenia kontroli zgodnie z obowiązującymi przepisami. Możliwe jest złożenie wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej.
Wniosek o objęcie ochroną międzynarodową składamy w dowolnym oddziale Straży Granicznej lub przy samym przekroczeniu granicy. W praktyce z uwagi na liczbę osób przekraczających granicę złożenie wniosku przy wjeździe może okazać się niemożliwe. Często wjazd nie jest potwierdzany na granicy w żaden sposób, zaś straż graniczna jednoznacznie zaleca podjęcie dalszych kroków w celu legalizacji pobytu.
Teoretycznie możliwe jest złożenie w ciągu 15 dni legalnego pobytu od daty nadzwyczajnego wjazdu wniosku o udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy w Polsce, ponieważ pobyt ten jest uważany za legalny, zaś przepisy wskazujące przesłanki odmowy wszczęcia postępowania w sprawie lub odmowy udzielenia zezwolenia nie wymieniają takiej sytuacji. Trudno natomiast w tym momencie wskazać jaka będzie faktyczna praktyka organów w tym zakresie, szczególnie biorąc pod uwagę braki formalne, takie jak brak paszportu w momencie złożenia wniosku.
W przypadku osób przekraczających granicę na zasadach dotychczasowych (ruch bezwizowy, wiza, zezwolenia) obowiązują dotychczasowe zasady, w tym w zakresie składania wniosków o udzielenie zezwoleń na pobyt czasowy, pobyt stały lub pobyt rezydenta długoterminowego.
W przypadku osób nie posiadających paszportu zagranicznego – uzyskanie takiego dokumentu na terytorium Polski jest możliwe w porozumieniu z organami konsularnymi Ukrainy i podlega prawodawstwu Ukrainy. Polskie regulacje na ten moment nie precyzują terminów do uzyskania takich dokumentów, ani obowiązku ich uzyskania. Tymczasowo możliwe jest zatem posługiwanie się dokumentami, które były podstawą wjazdu do Polski. Według informacji uzyskanych telefonicznie w organach konsularnych Ukrainy na ten moment nie są wydawane żadne dokumenty potwierdzające tożsamość, w tym paszporty przez te organy.
Ochrona międzynarodowa
Złożenie wniosku o objęcie ochroną międzynarodową możliwe jest w dowolnym oddziale Straży Granicznej (w tym przy przekroczeniu granicy). Po złożeniu wniosku o udzielenie ochrony międzynarodowej cudzoziemiec kierowany jest do ośrodka recepcyjnego podlegającego Urzędowi do Spraw Cudzoziemców, gdzie przeprowadzane jest badanie lekarskie. Możliwe jest również wnioskowanie o udzielenie pomocy socjalnej lub umieszczenie w ośrodku dla uchodźców (nie jest to jednak obowiązkowe). Można także złożyć wniosek o przyznanie pomocy socjalnej na czas trwania postępowania. Po złożeniu wniosku pobyt jest legalny, nie jest natomiast możliwe dalsze przekraczanie kolejnych granic w ramach strefy Schengen, a także podjęcie pracy w pierwszych 6 miesiącach trwania procedury. Co ważne, na czas procedury zatrzymywany przez organy jest paszport cudzoziemca. Procedura jest bezpłatna. Konieczne jest przedstawienie dokumentów potwierdzających faktyczne niebezpieczeństwo zagrażające danej osobie w miejscu zamieszkania (nie wiadomo na ile będą one wymagane w obecnej sytuacji).
Podjęcie pracy
Na obecną chwilę brak jest ułatwień w zakresie podejmowania pracy przez obywateli Ukrainy przekraczających granicę. Ministerstwo pracy i opieki społecznej zapowiada jednak otworzenie rynku pracy dla Ukraińców. Na ten moment konieczne jest jednak posiadanie dokumentu uprawniającego do podjęcia pracy (zezwolenie na pracę lub oświadczenie o powierzeniu pracy cudzoziemcowi) wraz z dokumentem wjazdowym uprawniającym do podjęcia pracy lub jednolitego zezwolenia na pobyt i pracę w Polsce. W przypadku wnioskowania o uzyskanie takich dokumentów po przekroczeniu granicy, podjęcie pracy jest możliwe dopiero po ich uzyskaniu. Do osoby korzystającej z „nadzwyczajnego wjazdu” nie stosuje się przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, co oznacza, że nie jest ona uprawniona do podjęcia pracy na podstawie oświadczenia o powiedzeniu pracy cudzoziemcowi lub zezwolenia na pracę. Należy pamiętać, że sam fakt wjazdu w ruchu bezwizowym lub posiadanie karty pobytu z adnotacją „dostęp do rynku pracy” nie jest wystarczające do podjęcia legalnego zatrudnienia na ten moment.
Co ważne, osoby ubiegające się o udzielenie ochrony międzynarodowej (status uchodźcy) nie mogą podjąć pracy w ciągu pierwszych 6 miesięcy trwania procedury. W przypadku, jeśli procedura trwa dłużej niż 6 miesięcy możliwe jest ubieganie się o wydanie dokumentu uprawniającego do podjęcia pracy. Osoby, które uzyskają ochronę międzynarodową są uprawnione do podjęcia pracy.
Sytuacja dzieci. Obowiązek szkolny
W obecnej sytuacji bardzo duży nacisk kładziony jest na ochronę dzieci i nie rozdzielanie ich z rodzinami. Możliwe jest zatem przekroczenie granicy przez dziecko nieposiadające paszportu zagranicznego, ani nawet wewnętrznego paszportu ukraińskiego – wyłącznie na podstawie aktu urodzenia. Tak jak w przypadku dorosłych– uzyskanie paszportu zagranicznego na terytorium Polski jest możliwe w porozumieniu z organami konsularnymi Ukrainy i podlega prawodawstwu Ukrainy. Polskie regulacje na ten moment nie precyzują terminów do uzyskania takich dokumentów, ani obowiązku ich uzyskania. Tymczasowo możliwe jest zatem posługiwanie się dokumentami, które były podstawą wjazdu do Polski.
Dzieci w wieku 7-18 lat są w Polsce objęte obowiązkiem szkolnym. Dotyczy to wszystkich dzieci zamieszkujących w Polsce, niezależnie od podstawy pobytu. Przyjęcie dziecka do szkoły jest możliwe w ciągu całego roku szkolnego, a ustalenie klasy, w której kontynuowana jest nauka, odbywa się na podstawie sumy ukończonych lat nauki szkolnej za granicą. Zapisanie dziecka do szkoły następuje poprzez złożenie wniosku do dyrektora szkoły. Publiczne szkoły podstawowe, w rejonie których mieszka dziecko przyjmują dane dziecko z urzędu. W przypadku wyboru innej szkoły podstawowej oraz szkół ponadpodstawowych – jest to możliwe zależnie od dostępności miejsc. Organ prowadzący szkołę (np. wydział edukacji gminy lub powiatu) będzie w stanie wskazać szkoły posiadające wolne miejsca.
Ustalenie klasy (roku nauki) następuje na podstawie dokumentów wydanych przez szkołę za granicą lub oświadczenia rodziców o sumie lat nauki dziecka za granicą (nie jest wymagane uwierzytelnione tłumaczenie tych dokumentów). Na wniosek rodziców możliwe jest przyjęcie dziecka do niższej klasy niż wynika to z sumy ukończonych lat nauki szkolnej, np. ze względu na wiek dziecka.
Szkoły zapewniać będą zajęcia wyrównawcze (m.in. z języka polskiego) oraz pomoc pedagogiczno—psychologiczną.
Opieka medyczna
Obywatele Ukrainy, którzy wjechali do Polski w związku z konfliktem zbrojnym na Ukrainie będą objęci opieką medyczną finansowaną w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia. Dotyczy to obywateli Ukrainy, posiadających zaświadczenie wystawione przez Straż Graniczną RP lub odcisk stempla Straży Granicznej RP w dokumencie podróży, potwierdzające legalny pobyt na terytorium RP, po przekroczeniu granicy od 24 lutego 2022 r.
Bezpłatna opieka medyczna udzielana będzie według potrzeb – przez lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej, poradnie specjalistyczne lub w ramach leczenia szpitalnego.
Możliwe jest także bezpłatne szczepienie przeciwko koronawirusowi.
Zakładanie rachunków. Wymiana/wypłata pieniędzy
Przekazujemy aktualne na dzień 1.03.2022 roku informacje w zakresie: (i) możliwości zakładania kont bankowych dla osób fizycznych – obywateli Ukrainy; (ii) miejsc, w których można dokonać wypłaty waluty EUR; (iii) miejsc, w których w Krakowie można dokonać wymiany walut (UAH, EUR, USD).
Obecnie nie ma możliwości założenia konta bankowego dla obywateli Ukrainy, nieposiadających karty pobytu (czasowego lub stałego). Z informacji przekazanych przez Narodowy Bank Polski wynika, że w niedługim czasie ma zostać przygotowana specjalna oferta dla uchodźców z Ukrainy, którzy nie posiadają karty pobytu na terenie RP.
WYMIANA WALUT (UHR)
W związku z ograniczoną możliwością wymiany waluty UHR na EUR, USD i PLN, poniżej zamieszczamy informację o punktach na terenie Krakowa, w których można dokonać wymiany UHR na inne waluty.
1) KANTOR GROSZ (ul. Sławkowska 4, 31-014 Kraków) tel. (12) 421-78-22;
2) GRODZKA EXCHANGE / KANTOR WYMIANY WALUT(ul. Grodzka 46, 31-044 Kraków) tel. 512 959 007 – wymiana maksymalnie kwoty 10 000 UHR. Kantor dokonuje wymiany UHR jedynie obywatelom Ukrainy po okazaniu paszportu, którzy wcześniej telefonicznie umówili się na wymianę.
Informacje aktualne na dzień 3 marca 2022 roku.
