W spółkach kapitałowych, do jakich zalicza się spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, co do zasady panuje tzw. „dominacja kapitału nad osobami”. Wspólnicy posiadający większe zaangażowanie w kapitale zakładowym spółki mają decydujący wpływ na najistotniejsze kwestie dotyczące spółki, a przez to – dotyczące wszystkich wspólników. Równowagą dla tych uprawnień jest zasada jednakowego traktowania wspólników, zgodnie z którą, wspólnicy albo akcjonariusze spółki kapitałowej powinni być traktowani jednakowo w takich samych okolicznościach.
Zasada jednakowego traktowania wspólników
Zasada jednakowego traktowania wspólników spółki z o.o. oznacza, że wspólnikom pozostającym w takiej samej sytuacji nie mogą być przyznawane różne prawa lub obowiązki. Przykładowo, naruszeniem tej zasady będzie uchwała, na mocy której dywidenda zostanie przyznana tylko niektórym wspólnikom, a innym zostanie odmówiona. Kwestionowane może być także przyznanie tylko niektórym wspólnikom prawa do ubiegania się o wypłatę zaliczki na poczet dywidendy, o której mowa w naszym wcześniejszym artykule. Podobnie będzie w przypadku wprowadzenia wymogu uzyskania zgody organów spółki na zbycie udziałów tylko wobec niektórych wspólników. Jeśli wspólnicy chcą wprowadzić takie ograniczenie w zbywaniu, musi ono dotyczyć każdego z nich.
Naruszenie zasady jednakowego traktowania wspólników sp. z o.o. wynikające z uchwały podjętej przez organy spółki może stanowić podstawę jej uchylenia lub stwierdzenia nieważności. Jeśli do takiego naruszenia dojdzie w wyniku innej czynności prawnej, mogą zachodzić przesłanki jej nieważności na podstawie art. 58 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 2 k.s.h.
Zasada jednakowego traktowania wspólników sp. z o.o. nie jest jednak zasadą bezwzględną. Uprzywilejowanie lub ograniczenie praw korporacyjnych niektórych wspólników jest bowiem dopuszczalne w granicach wyznaczonych przez ustawę i umowę spółki.
Odstępstwa od zasady jednakowego traktowania wspólników sp. z o.o. mogą wynikać w szczególności z uprzywilejowania wspólników w ramach (i) przywilejów przyznanych osobiście wspólnikom (art. 159 k.s.h.), (ii) uprzywilejowania udziałów (art. 174 § 2 k.s.h.)
Uprzywilejowanie podmiotowe a zasada jednakowego traktowania wspólników
Zgodnie z art. 159 k.s.h., wspólnikowi mogą być przyznane szczególne korzyści lub obowiązki, jednak muszą one zostać dokładnie określone w umowie spółki. Jeśli takie przywileje osobiste lub obowiązki zostaną określone poza umową spółki – będą one bezskuteczne wobec spółki.
Szczególne korzyści, o których tu mowa, przypisane są do osoby wspólnika, a nie do posiadanych przez niego udziałów. Skutkiem tego, te szczególne korzyści są niezbywalne i nie przechodzą na nabywcę udziałów zbywanych przez uprzywilejowanego wspólnika. Jeśli nabywca udziałów ma otrzymać analogiczne uprawnienia osobiste, jakie miał zbywca, musi to zostać uregulowane w drodze zmiany umowy spółki.
Do przywilejów osobistych zaliczyć można np.: prawo powoływania lub odwoływania członków organów spółki, prawo żądania zwołania zgromadzenia wspólników i umieszczenia poszczególnych spraw w porządku obrad, uprawnienie do korzystania z określonych środków trwałych spółki, czy też uprawnienie do nabywania towarów lub usług spółki po określonych cenach.
Dodatkowe obowiązki nałożone na wspólnika spółki z o.o. mogą dotyczyć np. świadczeń pieniężnych lub świadczeń rzeczowych, w tym zarówno spełnianych przez działanie, jak i przez zaniechanie. Obowiązki te mogą mieć – zależnie od ustaleń wspólników – charakter odpłatny lub nieodpłatny.
Jeśli obowiązki takie są nakładane na wspólnika nie w pierwotnej umowie spółki, tylko w uchwale zmieniającą tę umowę, przyjęcie takiej uchwały wymaga zgody wszystkich wspólników, na których te dodatkowe obowiązki mają zostać nałożone. Podobnie rzecz się ma w przypadku zmiany zakresu tych osobistych obowiązków, np. zmiany rodzaju świadczenia lub jego wysokości.
Uprzywilejowanie podmiotowe– udziały uprzywilejowane
Od szczególnych uprawnień osobistych, przypisanych do osoby wspólnika, należy odróżnić przywileje związane z udziałami jako jednostkami uczestnictwa w spółce. Uprawnienia te są przypisane nie do osoby, tylko do udziałów, zatem będą one „podążały za udziałem” i będą przysługiwały każdemu ich posiadaczowi. Uprawnienia te są zatem zbywalne i przechodzą na nabywcę udziałów spółki. Umowa spółki może jednak stanowić, że z chwilą zbycia udziałów, wygasają uprawnienia do nich przypisane.
Udziały, do których przypisane są szczególne uprawnienia, nazywa się udziałami uprzywilejowanymi. Uprawnienia szczególne dotyczące takich udziałów muszą być określone w umowie.
Uprzywilejowanie udziałów może dotyczyć w szczególności praw korporacyjnych, majątkowych lub organizacyjnych. Przykładowo można tu wskazać uprzywilejowanie dotyczące: (i) prawa głosu (np. dwa głosy na jeden udział, kiedy pozostałym wspólnikom przypada jeden głos na jeden udział), (ii) dywidendy (np. prawo do dywidendy w wysokości 200% kwoty przypadającej na zasadach ogólnych), (iii) prawa powoływania i odwoływania członków organów spółki (np. prawo do powoływania jednego członka zarządu w zarządzie dwuosobowym).
Podsumowanie
Zasada jednakowego traktowania wspólników sp. z o.o. jest bardzo istotnym instrumentem ochrony wspólników, zabezpieczającym przede wszystkim wspólników mniejszościowych. Przywileje osobiste lub dotyczące udziałów, jako stanowiące jej ograniczenie, muszą być precyzyjnie opisane w umowie spółki. Postanowienia takie, w toku ich wykonywania, powinny być także ściśle interpretowane, jako wprowadzające wyjątek od zasady jednakowego traktowania wspólników sp. z o.o.
Doświadczenie specjalistów z naszej Kancelarii pokazuje, że skonstruowanie postanowień przyznających przywileje osobiste lub udziałowe, których skuteczność nie będzie mogła zostać podważona, nie jest prostym zadaniem. To, co jest jasne dla stron w chwili zawierania umowy spółki, może nie być tak jednoznaczne dla sądu w przypadku, gdy po latach funkcjonowania spółki wspólnicy popadną w konflikt. Jako że umowę pisze się na złe czasy – w tych dobrych warto dokładnie przemyśleć wspólny cel i precyzyjnie opisać go w umowie. W tym także konsultując swoje zamierzenia z doświadczonymi doradcami w razie potrzeby.
