Chociaż ustawa z 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej jako: „Prawo autorskie”) obowiązuje już od ponad 26 lat, dopiero w ostatnim czasie daje się dostrzec wzrost świadomości prawnej co do wynikających z niej zasad korzystania z utworów. Jeszcze do niedawna nie każdy zdawał sobie sprawę, że na problematykę praw autorskich trzeba zwrócić uwagę przy wielu powszechnie podejmowanych działaniach, jak np. budowa domu, zamówienie wizytówek firmowych, czy też rozbudowanie strony internetowej.
Obecnie wiedza ta jest coraz bardziej powszechna i zarówno przedsiębiorcy, jak i osoby prywatne, coraz częściej domagają się od twórców przeniesienia na nich autorskich praw majątkowych. Z uwagi na specyfikę tych praw, skuteczne ich przeniesienie wymaga zachowania ustawowych warunków, które niestety nie są już tak powszechnie znane.
Co zatem zrobić, aby mieć pewność, że zamierzone przez nas nabycie lub zbycie autorskich praw majątkowych będzie skuteczne w takim zakresie, na jakim nam zależy?
UTWÓR – CZY MNIE TO DOTYCZY?
Przedmiotem umowy przeniesienia praw autorskich jest nabycie autorskich praw majątkowych do „utworu” w rozumieniu Prawa autorskiego (autorskie prawa osobiste nie mogą być przenoszone). Konieczność zawarcia takiej umowy należy zatem rozważyć w każdym przypadku nabycia dzieła, które można zakwalifikować jako utwór.
Utworem według Prawa autorskiego jest „każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia”. Z definicji tej wynika, że utwór powinien być dziełem człowieka, uzewnętrznionym przez niego w dowolnej postaci. Musi też posiadać indywidualny charakter, czyli tzw. „piętno twórcy”, wynikające z jego niepowtarzalnej osobowości.
W ustawie zawarto przykładowe wymienienie utworów, podlegających ochronie prawa autorskiego, w którym zawarto m.in. utwory fotograficzne, plastyczne, audiowizualne, muzyczne, architektoniczne, wzornictwa przemysłowego itd.
Jednak ustalenie, czy dane dzieło, nawet zaliczane do jednej z powyższych kategorii, jest utworem podlegającym ochronie prawnoautorskiej, zawsze wymaga indywidualnej analizy okoliczności jego powstania i wyniku pracy twórcy pod kątem oryginalności i twórczego charakteru dzieła.
Przykładowo, projekt wizytówek, zawierający oryginalny układ tekstowy uzupełniony o elementy graficzne, zapewne będzie podlegał ochronie prawnoautorskiej. Jednak projekt wizytówek, zawierający sam tekst, wykonany przy użyciu powszechnie dostępnych fontów, bez oryginalnego układu typograficznego, może nie spełniać kryterium indywidualnego charakteru i tym samym nie podlegać takiej ochronie. W przypadku wątpliwości, czy konkretne dzieło będzie wymagało uregulowania kwestii praw autorskich, warto uprzednio skonsultować tę kwestię z prawnikiem.
Aby przeniesienie praw autorskich było skuteczne, w umowie należy precyzyjnie określić, co jest utworem, do którego prawa nabywamy, tak, aby możliwe było jego zidentyfikowanie.
FORMA UMOWY
Przeniesienie praw autorskich w drodze umowy wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności.
Zachowanie formy pisemnej polega na złożeniu własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść postanowień umowy. Zawarcie umowy w tej formie wymaga wymiany między stronami oryginałów dokumentów zawierających własnoręczny podpis. Przesłanie tylko skanów dokumentów nie stanowi zawarcia umowy w formie pisemnej – zatem niezależnie od treści dokumentów, których skany strony przekażą sobie mailowo, nie dochodzi w ten sposób do przeniesienia praw autorskich.
Zgodnie z przepisem art. 781 kodeksu cywilnego, równoważne ze złożeniem oświadczenia w formie pisemnej jest złożenie oświadczenia w formie elektronicznej, podpisanego podpisem elektronicznym kwalifikowanym za pomocą ważnego certyfikatu. Zatem zawarcie umowy z wykorzystaniem takiego podpisu również pozwoli na skuteczne przeniesienie praw autorskich.
POLA EKSPLOATACJI
„Pola eksploatacji” to ustawowy termin, pod którym kryją się pewne obszary, na których można korzystać z utworu, czy też formy i sposoby takiego korzystania. Przykładowo, gdy utwór będzie miał charakter tekstowy (książka) lub graficzny (plakat), w ramach pól eksploatacji można wskazać m.in. wyświetlanie, publiczne odtwarzanie, wprowadzanie do sieci Internet, zwielokrotnianie techniką drukarską itd.
W umowie przeniesienia praw autorskich konieczne jest określenie pól eksploatacji, na których nabywca praw będzie mógł korzystać z utworów. Przepis art. 41 ust. 2 Prawa autorskiego stanowi, że umowa obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione.
W obrocie często można spotkać umowy, w których zastrzeżono, że prawa przenoszone są na „wszystkich znanych polach eksploatacji” lub też „na wszystkich polach eksploatacji wskazanych w art. 50 Prawa autorskiego”. Sformułowania takie mogą być uznane za niespełniające wymogu „wyraźnego wymienienia” pól eksploatacji. Rekomenduje się ścisłą wykładnię przepisu w tym zakresie i zawarcie w umowie precyzyjnego wyliczenia pól eksploatacji, na których nabywca będzie mógł wykonywać prawa autorskie do utworu.
Pominięcie pewnych pól eksploatacji lub ich nieprecyzyjne określenie będzie miało ten skutek, że nabywca nie będzie mógł w takim zakresie korzystać z utworu.
Przykładowo, jeśli w umowie o przygotowanie szaty graficznej opakowań produktu nie zostanie wyraźnie wskazane pole eksploatacji „wprowadzania utworu do obrotu”, przedsiębiorca może być pozbawiony możliwości sprzedaży produktu, dla którego te opakowania zostały zaprojektowane.
WYNAGRODZENIE TWÓRCY
Za przeniesienie praw autorskich twórcy przysługuje wynagrodzenie. Jeśli umowa przeniesienia praw autorskich nie przewiduje wynagrodzenia i jednocześnie nie przewiduje wprost nieodpłatności przeniesienia praw, twórca ma prawo żądania wynagrodzenia w wysokości odpowiadającej zakresowi przeniesienia praw. Jeśli w umowie nie przewidziano inaczej, twórcy należy się odrębne wynagrodzenie za przeniesienie praw na każdym z pól eksploatacji.
Wynika z tego, że niewystarczające jest wskazanie w umowie ceny nabycia utworu. Konieczne jest także wskazanie ceny nabycia praw autorskich, przy czym można ją wskazać poprzez stwierdzenie, że cena ta zawiera się w cenie nabycia przedmiotu. Jeśli nie zostanie to wyraźnie wskazane w umowie, nabywca naraża się na ryzyko konieczności zapłaty twórcy dodatkowego wynagrodzenia, tytułem wynagrodzenia za przeniesienie praw autorskich.
UPOWAŻNIENIE DO WYKONYWANIA PRAW ZALEŻNYCH
Nabywając prawa autorskie do utworu w najszerszym możliwym zakresie, nie nabywamy praw do korzystania z utworów powstałych w wyniku ich modyfikacji, czyli np. z opracowań, adaptacji, czy przeróbek.
Oznacza to, że wskutek nabycia praw autorskich do strony internetowej, co do zasady nabywamy prawo do korzystania z tej strony w takiej postaci, w jakiej wykonał ją twórca. Nie możemy natomiast zlecić innemu podmiotowi rozbudowania lub innej przeróbki tej strony internetowej i następnie korzystać z tak zmodyfikowanego utworu.
Podobnie, jeśli nabywamy prawa autorskie do projektu architektonicznego, mamy prawo do wybudowania domu zgodnie z tym projektem. Jednak jeśli chcielibyśmy zmodyfikować projekt, np. poprzez zamurowanie otworów okiennych, dodanie lub usunięcie kondygnacji itp., co do zasady nie możemy tego zrobić bez zgody twórcy.
Aby uzyskać prawa do zlecania wprowadzania zmian do utworu i korzystania z tak zmodyfikowanych dzieł, konieczne jest zawarcie w umowie przeniesienia praw autorskich dodatkowego upoważnienia do wykonywania praw zależnych oraz upoważnienia do wykonywania autorskich praw osobistych w imieniu twórcy.
PODSUMOWANIE
Uregulowanie kwestii praw autorskich do utworu bywa jeszcze postrzegane jako kwestia drugorzędna, której nie trzeba poświęcać szczególnej uwagi w umowie. Jednak jak wynika z powyższego, brak prawidłowego przeniesienia autorskich praw majątkowych oraz ewentualnie brak upoważnienia do wykonywania praw zależnych i autorskich praw osobistych może uniemożliwić nabywcy korzystanie z dzieła zgodnie z celem, dla którego je nabywa.
Naruszenie praw autorskich, nawet jeśli dochodzi do niego w dobrej wierze, jest zagrożone sankcjami finansowymi i karnymi.
Powyżej przedstawiono jedynie najistotniejsze zagadnienia, na które należy zwrócić uwagę przy formułowaniu umowy przeniesienia praw autorskich. Jednak zależnie od okoliczności i od konkretnego przedmiotu tych praw, konieczne może być uregulowanie dodatkowych kwestii, niezbędnych do pełnego korzystania z utworu danego rodzaju.
Temat ten jest dość złożony i w niniejszej publikacji nie ma miejsca na jego wyczerpujące omówienie, jednak postaramy się przybliżać konkretne problemy w kolejnych artykułach. Niezależnie od tego, aby zabezpieczyć się przed negatywnymi skutkami naruszenia praw autorskich, nabywając je, czy to prywatnie, czy dla potrzeb prowadzonego biznesu, przed podpisaniem umowy, warto skonsultować ją z prawnikiem, aby mieć pewność, że będzie można korzystać z zamówionego dzieła zgodnie z założonym celem.
