Otrzymałeś pozew od PFR o zwrot subwencji?

W ostatnich miesiącach coraz większa liczba przedsiębiorców, którzy skorzystali z rządowej pomocy w czasie pandemii wirusa SARS-CoV-2, otrzymuje pozwy o zwrot subwencji finansowych udzielonych w ramach Tarczy Finansowej Polskiego Funduszu Rozwoju (PFR). Liczba pozwów skierowanych przez PFR przekracza 16.000, a dochodzone roszczenia niejednokrotnie sięgają kilkuset tysięcy złotych. Wiele z tych spraw kończy się jednak wyrokami oddalającymi powództwo PFR, a sądy przychylają się do stanowiska przedsiębiorców. W niniejszym artykule omawiamy podstawy roszczeń PFR oraz argumenty, jakie prowadzić mogą do skutecznego oddalenia powództwa.

Dlaczego PFR domaga się zwrotu subwencji?

W kierowanych przeciwko przedsiębiorcom pozwach PFR domaga się zwrotu całości lub części wypłaconej subwencji, wskazując na rzekome niespełnienie przesłanek do jej umorzenia. PFR najczęściej powołuje się na:

rzekome, nieprawdziwe dane zawarte w oświadczeniach składanych we wnioskach o udzielenie lub umorzenie subwencji – np. niższy niż deklarowany spadek przychodów czy niezachowanie poziomu zatrudnienia wymaganego dla uzyskania subwencji;
podejrzenie ryzyka nadużyć – PFR, działając wyłącznie na podstawie „negatywnej rekomendacji” Centralnego Biura Antykorupcyjnego, niezawierającej jakichkolwiek konkretnych informacji, zarzuca danemu przedsiębiorcy, że zachodzi wobec niego uzasadnione ryzyko wystąpienia przestępstw korupcyjnych, ekonomicznych lub prania pieniędzy;
niespełnienie przesłanek do umorzenia subwencji – często twierdzenia te oparte są o lakonicznie sformułowane informacje, pochodzące np. z Krajowej Administracji Skarbowej i dotyczące poszczególnych przesłanek umorzenia subwencji, np. faktycznego spadku przychodów przedsiębiorcy.

Wystąpienie z powództwem poprzedzone jest wydaniem przez PFR negatywnej decyzji w sprawie zwolnienia z obowiązku zwrotu całości lub części subwencji.

Jakie argumenty przemawiają za oddaleniem pozwu od PFR o zwrot subwencji PFR?

Niewykazanie roszczenia

W wielu przypadkach PFR nie przedstawia jakichkolwiek wiarygodnych dowodów dla potwierdzenia, że pozwany przedsiębiorca wypełnił wniosek o udzielenie subwencji lub wniosek o jej umorzenie niezgodnie z prawdą albo że w sprawie zachodzą przesłanki odmowy umorzenia subwencji. Jedyne „dowody” proponowane przez PFR stanowią często lakoniczne (i niejednokrotnie anonimowe) pisma z Krajowej Administracji Skarbowej lub Centralnego Biura Antykorupcyjnego. Wskazują one na ogólnikowe „negatywne rekomendacje” w stosunku do przedsiębiorcy.

Sądy powszechne słusznie wskazują, iż ciężar dowodu wykazania przesłanek do dochodzenia zwrotu subwencji spoczywa na powodzie (PFR). Zobowiązania przedsiębiorcy do zwrotu subwencji nie można jedynie domniemywać na podstawie wspomnianych wyżej dokumentów. Dopóki nie zostanie wykazane, że dany przedsiębiorca podał nieprawdziwe dane w składanych przez niego oświadczeniach (np. spadek jego dochodów w istocie był mniejszy, niż deklarowany) lub że zachodzi w jego przypadku ryzyko nadużyć (np. z uwagi na uprzednią karalność), powództwo oparte o zobowiązanie przedsiębiorcy do zwrotu subwencji na tej podstawie nie powinno zostać uwzględnione.

Brak możliwości powoływania się przez PFR na „negatywne rekomendacje” CBA

W wielu przypadkach dochodzenie zwrotu subwencji w przypadku otrzymania negatywnych rekomendacji CBA nie znajduje oparcia w treści umowy, zawartej przez przedsiębiorcę z PFR. Dzieje się tak dlatego, że pierwotnie regulamin Tarczy Finansowej 1.0 nie przewidywał tego rodzaju przesłanki do odmowy umorzenia obowiązku zwrotu subwencji lub zobowiązania do zwrotu subwencji. Pojawia się ona dopiero w późniejszych wersjach tego regulaminu. Klauzula umowna, upoważniająca PFR do jednostronnej, nieograniczonej zmiany regulaminu powinna zaś zostać uznana za nieważną. Taka klauzula nie może bowiem uprawniać do dokonania takich zmian, które naruszałyby istotne elementy umowy. Jeżeli więc przedsiębiorca zawarł umowę z PFR w okresie obowiązywania pierwotnego brzmienia regulaminu, rekomendacja CBA nie powinna stanowić przesłanki do zobowiązania go do zwrotu subwencji.

Spełnienie warunków do umorzenia subwencji

Warto przeanalizować rozliczenie subwencji. W wielu przypadkach przedsiębiorcy spełnili wszystkie warunki do częściowego lub pełnego umorzenia subwencji: prowadzili działalność, nie zwalniali pracowników, wykazali straty etc. Nawet jeśli w formularzu pojawiły się omyłki, np. niewłaściwe zaznaczenie niektórych odpowiedzi, są one możliwe do sprostowania i nie mogą automatycznie skutkować żądaniem zwrotu całej subwencji.

Sprzeczność działania PFR z zasadami współżycia społecznego

Zgodnie z art. 5 Kodeksu cywilnego nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny z społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Program Tarcza Finansowa stanowił część polityki antykryzysowej rządu. Jego celem było m.in. zapewnienie płynności i stabilności finansowej w okresie poważnych zakłóceń w gospodarce w związku ze skutkami pandemii COVID-19.

W wielu przypadkach przedsiębiorcy otrzymywali subwencje i realizowali ich cele (utrzymanie działalności i zatrudnienia). Mimo to – po latach – otrzymują wezwania do zwrotu całości pomocy, często nieoparte na jakichkolwiek rzetelnych dowodach.

Sądy uznają, że żądanie zwrotu subwencji wykorzystanej zgodnie z przeznaczeniem – bez udowodnionych naruszeń – może być sprzeczne z zasadą lojalności państwa wobec obywatela oraz podważa zaufanie do rzetelności instytucji publicznych. Nadto, takie działanie PFR sądy oceniają jako sprzeczne z samą ideą Tarczy Finansowej. Skutkuje to oddaleniem powództwa w całości.

Podsumowanie

Roszczenia PFR o zwrot subwencji finansowych nie zawsze są zasadne. Wiele z nich, masowo kierowanych po wielu latach od udzielenia pomocy, opiera się na wątpliwych podstawach faktycznych i prawnych. Sądy coraz częściej opowiadają się po stronie przedsiębiorców, którzy wykazali, że działali w dobrej wierze i zgodnie z celem programu.

W przypadku wystąpienia z powództwem przez PFR sąd często wydaje nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym. Nie przesądza to jednak w żaden sposób o dalszym przebiegu postępowania oraz o jego wyniku. Przedsiębiorcy przysługuje możliwość złożenia sprzeciwu od takiego nakazu. Skutkować będzie to utratą jego mocy i rozpoznaniem sprawy przez sąd w „zwykłym” trybie. Jeżeli nakaz nie został wydany, przedsiębiorcy doręcza się odpis pozwu, zobowiązując go do wniesienia odpowiedzi.

Istotne jest więc podjęcie działań w odpowiednim terminie. Co do zasady czternastodniowym, zarówno w przypadku doręczenia pozwu, jak i nakazu zapłaty. Zaniechanie wniesienia sprzeciwu od nakazu zapłaty doprowadzi do jego uprawomocnienia. Prawomocny nakaz zapłaty, po nadaniu klauzuli wykonalności, stanowi podstawę do prowadzenia postępowania egzekucyjnego przez komornika sądowego. Z kolei niewniesienie w terminie odpowiedzi na pozew może prowadzić do wydania wyroku zaocznego, któremu z urzędu nadawany jest rygor natychmiastowej wykonalności. Co za tym idzie – on również może stać się podstawą prowadzenia postępowania egzekucyjnego.