Powrót do postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych, połączony ze zmianą definicji samej sprawy gospodarczej – omówiony szeroko w artykule „Nowe postępowanie gospodarcze w praktyce”, przyniósł przede wszystkim zasadnicze zmiany w prowadzeniu postępowania dowodowego w sprawach o tym charakterze. Ustawodawca, dążąc do realizacji postulatu szybkości, przy założeniu udziału w postępowaniu podmiotów profesjonalnych, wprowadził szereg ograniczeń dowodowych, które mają na celu usprawnienie procesu i możliwie jak najszybsze zakończenie postępowania. Co zatem zmieniło się w zakresie postępowania dowodowego?
Prekluzja dowodowa
Pierwszą istotną zmianą jest wprowadzenie prekluzji dowodowej. Zgodnie z art. 4585§1 kodeksu postępowania cywilnego (KPC), strony postępowania są obowiązane powoływać wszelkie twierdzenia i dowody już w pierwszych pismach procesowych, czyli odpowiednio pozwie i odpowiedzi na pozew.
Zgłaszane później dowody sąd pomija jako spóźnione, chyba że strona uprawdopodobni, iż ich powołanie nie było możliwe wcześniej albo potrzeba ich powołania postała już po złożeniu pierwszego pisma procesowego.
Jednak i w takim wypadku poza samą koniecznością uprawdopodobnienia zaistnienia ustawowych przesłanek pozwalających na dopuszczenie dalszych wniosków dowodowych, ustawodawca ogranicza czasowo możliwość ich zgłaszania do dwóch tygodni, liczonych od dnia kiedy ich powołanie stało się możliwe lub wynikła konieczność ich powołania.
Jako przykład sytuacji wskazanych powyżej możemy przywołać zdarzające się w praktyce kwestie związane np. z uzyskaniem dokumentów z organów administracji w takcie trwania postępowania gospodarczego. Wówczas od momentu odbioru dokumentów wydanych przez organy administracji mamy dwa tygodnie na ich przedłożenie w prowadzonej sprawie sądowej. Powyższa okoliczność może również rodzić konieczność złożenia odpowiedzi i przedłożenia nowych środków dowodowych przez stronę przeciwną. Jak się wydaje, potrzeba powołania nowych środków dowodowych przez drugą stronę, wobec twierdzeń przeciwnika powstaje z chwilą doręczenia pisma procesowego zawierającego twierdzenia lub wnioski, którym przeczyć ma zgłaszany dowód.
Mając na uwadze, iż sprawy gospodarcze są sprawami złożonymi i niekiedy wymagają przygotowania szeregu dokumentacji technicznej czy księgowej, ustawodawca w art. 4585 §3 k.p.c. wprowadza niejako „furtkę” dla przewodniczącego, który stosownie do okoliczności sprawy może zakreślić stronom inny termin na zgłoszenie twierdzeń i dowodów.
Takie rozwiązanie jest skuteczne i stosowane w szczególności w sprawach zawiłych, wymagających zgromadzenia i przedstawienia szczegółowej dokumentacji, w praktyce jest ono stosowane właśnie w takich okolicznościach.
Umowa dowodowa
Zupełnie nową instytucją wprowadzoną do postępowania stanowi umowa dowodowa. Zgodnie z zamierzeniem ustawodawcy, strony mogą umówić się na piśmie lub ustnie przed sądem na wyłączenie określonych dowodów w postępowaniu w sprawie z określonego stosunku prawnego powstałego na podstawie umowy. Dowodów wyłączonych umową sąd nie może dopuścić z urzędu. Należy jednak pamiętać, że objęcie umową dowodową dowodu przeprowadzonego przed sądem przed jej zawarciem nie pozbawi go mocy dowodowej.
Umowa dowodowa dla swojej skuteczności musi spełniać określone przesłanki. Zgodnie z art. 4589 §2 i §3 k.p.c. nieważna będzie umowa zawarta bez zachowania formy pisemnej, zawierająca warunek lub termin. Na okoliczność nieważności lub bezskuteczności powoływać się można najpóźniej na posiedzeniu, na którym powołano się na tę umowę, a jeśli uczyniono to w piśmie procesowym – najpóźniej w następnym piśmie procesowym albo na najbliższym posiedzeniu.
W praktyce w chwili obecnej umowy dowodowe są w zasadzie niespotykane, gdyż w sytuacji postępowania spornego trudno wyobrazić sobie sytuacje, w której strony miałyby wspólny interes w wyłączeniu określonych precyzyjnie umową środków dowodowych z postępowania.
Prymat dokumentu
Jedną z najważniejszych zmian w postępowaniu gospodarczym jest jednoznaczne zakreślenie prymatu dowodu z dokumentów. Obecnie, strona w postępowaniu w sprawach gospodarczych ma obowiązek wykazywania faktów, z których wywodzi skutki prawne tylko za pomocą dokumentu w rozumieniu art. 773 k.c. Fakty te mogą być wykazane przez stronę za pomocą innych dowodów tylko wtedy, gdy wykaże ona, że nie może przedstawić dokumentu z przyczyn od niej niezależnych.
Nie wydaje się, że rodzi to obowiązek przewidywania przyszłych postępowań sądowych i dokumentowania wszelkich czynności, które w przyszłym postępowaniu mogą mieć jakiekolwiek znaczenie. Niemniej, powinny być dokumentowane fakty, zwłaszcza prawotwórcze, typowe dla obrotu gospodarczego, a więc wszelkie czynności, które dla stron będą rodzić określone obowiązki i uprawnienia. Uczestnik tego obrotu powinien, przykładowo, przewidywać, że może na nim spoczywać w przyszłym procesie ciężar wykazania:
- wadliwości wykonywanych robót budowlanych;
- niewykonania części tych robót;
- odmowy sporządzenia protokołu odbioru robót;
- czy wykazanie stanu opóźnienia rozpoczęcia lub zakończenia określonych prac.
Konieczne jest więc udokumentowanie czynności, które przyszła strona postępowania podejmuje w takiej sytuacji.
Świadek w postępowaniu gospodarczym
Jak wskazano powyżej, dominujące znaczenie w sprawach gospodarczych dowodu z dokumentu, któremu przypisać możemy obiektywną wartość dowodową dokumentu przy założeniu, iż uczestnikami postępowania są podmioty profesjonalne, na których także chociażby przepisy o rachunkowości wymuszają sporządzanie określanej dokumentacji, w sposób istotny ogranicza możliwość korzystania ze środków dowodowych w postaci zeznań świadków.
Mając na uwadze, iż część okoliczności wymaga wiedzy specjalistycznej, zanim sąd dopuści dowód z zeznań świadków, powinien skorzystać z innych środków dowodowych takich jak np. opinia biegłego. Dowód z zeznań świadków ma być w sprawach gospodarczych dopuszczany jedynie subsydiarnie, a więc tylko wtedy, gdy po wyczerpaniu innych środków dowodowych lub w ich braku pozostały niewyjaśnione fakty, istotne dla rozstrzygnięcia sprawy.
Co więcej art. 45810 k.p.c. zakreślający rolę świadków w postępowaniu gospodarczym, musi być odczytywany łącznie z art. 45811k.p.c. ustalającym prymat dowodu z dokumentu. Co za tym idzie dowód z zeznań świadka, na okoliczności, które powinny być stwierdzone dokumentem możliwy jest wyłącznie w przypadku kiedy strona wykaże, iż dokumentu nie może przedstawić bez swojej winy.
Z uwagi na stosunkowo szybkie wprowadzenie odrębnych przepisów w zakresie postępowania gospodarczego w pierwszych latach obowiązywania nowych przepisów przedsiębiorcy, jak się wydaje nie byli przygotowani na wprowadzone zmiany i co za tym idzie praktyka sądowa w dalszym ciągu pozwala, co do zasady na korzystanie z innych niż dokumenty środków dowodowych. Pomimo ograniczenia w zakresie przesłuchania świadków, niekiedy zdarza się że sądy dopuszczają takie dowody także na okoliczności, które powinny być stwierdzone dokumentem.
Z takimi rozwiązaniami mamy do czynienia szczególnie w postępowaniach dotyczących stosunków, w których zwyczajowo część zdarzeń ustalanych jest na bieżąco, w związku z zaistniałą w stanie faktyczny potrzebą, czyli np. w zakresie pewnych decyzji podejmowanych w toku prowadzenia prac budowlanych.
Podsumowanie
Postępowanie dowodowe w sprawach gospodarczych ma realizować dwa podstawowe postulaty – postulat szybkości i prymatu dokumentu. Strona przygotowując się do procesu powinna więc gromadzić wszelkie dokumenty, które mogą mieć znaczenie dla rozpoznania sprawy.
Co więcej, już w pozwie lub odpowiedzi na pozew należy także zgłosić dowody, których przeprowadzenie może być konieczne w zależności od przebiegu postępowania z dokumentów, np. dowód z opinii biegłego lub dowód z przesłuchania świadków.
Jednocześnie, mając na uwadze wprowadzone do ustawy obostrzenia w zakresie możliwości dowodzenia istotnych okoliczności, podmiot profesjonalny ze szczególną dbałością powinien podchodzić do dokumentowania wszelkich okoliczności faktycznych i prawnych, które pojawiają się w toku realizacji umów, tak aby jak najlepiej zabezpieczyć swoje interesy w potencjalnych postępowaniach sądowych.
