Autorskie prawa majątkowe służą ochronie interesów majątkowych autora lub podmiotu, na którego autor przeniósł swoje prawa (dalej będziemy nazywać ich łącznie „Uprawnionym”). Uprawnionemu, co do zasady, przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Naruszenie tych praw przez osobę trzecią uprawnia do wystąpienia z szeregiem roszczeń przeciwko naruszycielowi. Jednym z nich jest roszczenie o naprawienie szkody.
Naruszenie autorskich praw majątkowych
Prawo autorskie przyznaje Uprawnionemu wyłączne prawo do korzystania z utworu. Korzystanie z niego przez inne osoby jest zatem możliwe – z pewnymi wyjątkami – tylko za zgodą Uprawnionego. Taka zgoda może być udzielona m.in. w umowie przeniesienia praw autorskich lub umowie licencyjnej, o których można przeczytać w naszym wcześniejszym artykule. Naruszenie prawa do korzystania może mieć miejsce zarówno wtedy, gdy ktoś korzysta z utworu nie mając na to zgody Uprawnionego, jak i wtedy, kiedy ma taką zgodę, ale korzysta z utworu w szerszym zakresie.
Uprawniony ma także prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu przez osoby trzecie. Jeśli zatem ktoś korzysta z utworu bez wynagrodzenia, nie mając na to wyraźnej zgody Uprawnionego, to również dopuszcza się naruszenia jego autorskich praw majątkowych.
Roszczenie o naprawienie szkody
Uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od naruszyciela m.in. naprawienia szkody, jaką poniósł w związku z naruszeniem.
Ustawa o prawie autorskim i prawach pokrewnych przewiduje dwa możliwe sposoby naprawienia szkody poniesionej przez Uprawnionego: (i) na zasadach ogólnych, (ii) poprzez zapłatę sumy pieniężnej w wysokości odpowiadającej dwukrotności stosownego wynagrodzenia, które byłoby należne tytułem udzielenia przez Uprawnionego zgody na korzystanie z utworu.
Powyższe sposoby ustalenia odszkodowania należy stosować rozłącznie. Nie można zatem dochodzić równolegle naprawienia szkody na zasadach ogólnych i dwukrotności należnego wynagrodzenia.
W niniejszym artykule skupimy się na wyjaśnieniu kwestii dochodzenia roszczenia o naprawienie szkody na zasadach ogólnych.
Roszczenie o naprawienie szkody na zasadach ogólnych – przesłanki
Zawarte ustawie odwołanie do ogólnych zasad odpowiedzialności odszkodowawczej oznacza, że należy w tym zakresie zastosować normy wynikające z Kodeksu cywilnego.
Skuteczne wystąpienie z roszczeniem o naprawienie szkody na zasadach ogólnych wymaga zaistnienia następujących okoliczności: (i) naruszenie autorskich praw majątkowych musi być zawinione, (ii) wkroczenie naruszyciela w zakres praw przysługujących Uprawnionemu musi być bezprawne, czyli musi stanowić naruszenie zasad korzystania z utworu wynikających z przepisów prawa lub zawartych umów, (iii) Uprawniony musi ponieść szkodę w wyniku takiego naruszenia, (iv) konieczne jest też wystąpienie adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy zawinionym i bezprawnym zachowaniem naruszyciela a szkodą poniesioną przez Uprawnionego. O adekwatnym związku przyczynowym mówimy w przypadku, gdy szkoda jest normalnym następstwem takiego zachowania.
Roszczenie o naprawienie szkody na zasadach ogólnych – wysokość odszkodowania
Odwołanie do zasad ogólnych naprawienia szkody oznacza, że Uprawniony może żądać naprawienia szkody obejmującej zarówno szkodę rzeczywistą, jak i utracone korzyści.
Szacując wysokość szkody rzeczywistej (damnum emergens) Uprawniony może wziąć pod uwagę wszelkie realnie poniesione koszty, jak np. koszty reklamy i promocji utworu, czy też wydatki poniesione w związku z nabyciem lub wytworzeniem utworu.
Utracone korzyści (lucrum cessans) mogą obejmować spodziewane przez Uprawnionego korzyści z tytułu korzystania z praw do utworu, których nie osiągnie on z uwagi na naruszenie jego praw. Można tu wskazać m.in. spodziewane zyski z eksploatacji utworu, których nie osiągnięto z powodu wprowadzenia do obrotu utworu naruszającego prawa Uprawnionego.
Przykład: Uprawniony – autor grafiki – zawiera umowę z producentem odzieży na umieszczenie jego grafiki na t-shirtach tego producenta. Strony ustaliły już wynagrodzenie za wykorzystanie tej grafiki. Konkurencyjny producent wprowadza jednak do sprzedaży t-shirty z taką samą grafiką, nie mając na to zgody Uprawnionego. Przez to kontrahent Uprawnionego wycofuje się z umowy. Wynagrodzenie, jakie Uprawniony uzyskałby ze współpracy z tym kontrahentem będzie stanowiło utracone korzyści. Natomiast koszty, jakie poniósł Uprawniony w związku ze stworzeniem tej grafiki, jej wypromowaniem i zaprezentowaniem kontrahentowi stanowią szkodę rzeczywistą.
Roszczenie o naprawienie szkody – żądanie zapłaty dwukrotności wynagrodzenia
Oszacowanie szkody na zasadach ogólnych w przypadku naruszenia praw autorskich bywa utrudnione. Dlatego podmioty występujące z roszczeniami o naprawienie szkody z tytułu naruszenia ich praw autorskich często decydują się na wystąpienie z żądaniem zapłaty sumy pieniężnej w wysokości dwukrotności wynagrodzenia. Przesłanki roszczenia o zapłatę odszkodowania w takiej formie oraz sposób ustalania wysokości takiego odszkodowania omówimy w kolejnym artykule.
Podsumowanie
Wystąpienie z roszczeniem o naprawienie szkody na zasadach ogólnych będzie korzystne dla Uprawnionego, który poniósł już realne koszty w związku z utworem i spodziewa się konkretnych, realnych zysków z korzystania z niego. Ocena, czy w danej sytuacji warto zastosować tę formę szacowania szkody, czy może lepiej odwołać do dwukrotności wynagrodzenia, zawsze będzie wymagała indywidualnej analizy sprawy. W razie wątpliwości co do wyboru sposobu naprawienia szkody, jaką ponieśli Państwo w związku z naruszeniem praw autorskich, warto skorzystać ze wsparcia doświadczonych prawników.
