Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jest jedną z dwóch spółek kapitałowych uregulowanych w kodeksie spółek handlowych. Zgodnie z art. 12 kodeksu spółek handlowych (k.s.h) uzyskuje osobowość prawną w momencie wpisania jej do rejestru przedsiębiorców. Konsekwencją uzyskania osobowości prawnej spółki z o.o. jest to, że sama spółka opowiada za zobowiązania zaciągnięte przez uprawnione do jej reprezentowania organy. Spółka ma swój niezależny od wspólników majątek, może zaciągać zobowiązania w swoim imieniu na swój własny rachunek, pozywać, a także być pozywana. Jednakże co się dzieje w przypadku gdy spółka nie posiada majątku na spłatę zobowiązań? Czy wierzyciel zostaje bez możliwości zaspokojenia swojej wierzytelności?
Odpowiedzialność subsydiarna członków zarządu z art. 299 §1 k.s.h
W przypadku gdy dochodzona należność od spółki nie może być zaspokojona, ponieważ spółka jest niewypłacalna, wierzyciele mogą dochodzić swoich roszczeń od członków zarządu danej spółki. Kwestię odpowiedzialności członków zarządu za zobowiązania spółki z o.o reguluje art. 299 §1 k.s.h. Ustanawia on subsydiarną odpowiedzialność członków zarządu za zobowiązania spółki. Zarząd – jako organ spółki jest uprawniony oraz zobowiązany do prowadzenia spółki, przez co ustawodawca uznał go jako odpowiedzialny za zobowiązania spółki w przypadku, gdy to zarząd doprowadzi do stanu, w którym to spółka nie będzie w stanie samodzielnie regulować swoich zobowiązań.
Odpowiedzialność członków zarządu jest solidarna co oznacza, że zgodnie z art. 366 §1 kodeksu cywilnego, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników (członków zarządu) łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników (członków zarządu) zwalnia pozostałych. Członek zarządu ponosi odpowiedzialność od momentu powołania go na to stanowisko.
Bezskuteczność egzekucji przeciwko spółce
Aktualizacja odpowiedzialności członków zarządu następuje w przypadku bezskuteczności egzekucji skierowanej przeciwko spółce. Bezskuteczność w doktrynie prawniczej definiowana jest jako stan niebudzącej wątpliwości nieściągalności wierzytelności od samej spółki, czyli stanem, z którego wynika niezbicie, że spółka nie posiada majątku, z którego wierzyciel mógłby uzyskać zaspokojenie należności. Natomiast do skutecznego dochodzenia należności od członków zarządu spółki wystarczy, że wierzyciel wykaże istnienie zobowiązania wobec spółki w przedłożonym tytule egzekucyjnym oraz udowodni, że egzekucja prowadzona przeciwko spółce stała się bezskuteczna. Przesłankę bezskutecznej egzekucji przewidzianą w art. 299 §1 k.s.h można ustalić na podstawie każdego dowodu, stwierdzającego, że spółka nie ma majątku pozwalającego zaspokoić wierzyciela pozywającego członków zarządu – taki pogląd wyraził SN w wyroku z dnia 26 czerwca 2003 r. V CKN 416/01 i jest to pogląd dominujący. W praktyce najczęstszym dokumentem pozwalającym spełnić przesłankę bezskuteczności egzekucji będzie postanowienie komornika o umorzeniu postępowania egzekucyjnego z powodu bezskuteczności, jednakże nie jest on jedynym możliwym dowodem, ponieważ takim dowodem według wielu orzeczeń Sądów może być w szczególności:
- postanowienie o oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości z tego powodu, że majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów;
- postanowienie o umorzeniu postępowania upadłościowego z tego powodu, że majątek dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania;
- stwierdzenie, że egzekucja na podstawie kodeksu postępowania cywilnego lub ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, wszczęta przeciwko spółce co do całego jej majątku na wniosek osoby dochodzącej roszczenia od członków zarządu lub na wniosek innego podmiotu, nie dała rezultatu;
- postanowienie komornika o umorzeniu postępowania z powodu bezskuteczności egzekucji;
- wynik zobowiązania spółki do wyjawienia majątku w trybie art. 913 k.p.c. przed wszczęciem egzekucji lub w toku egzekucji prowadzonej przeciwko spółce na wniosek osoby dochodzącej roszczenia od członków zarządu lub na wniosek innej osoby;
- sprawozdanie finansowe spółki, wskazujące na to, że majątek spółki nie wystarcza na pokrycie wierzytelności przysługującej osobie dochodzącej roszczenia od członków zarządu;
- wykaz majątku spółki obejmujący składniki, z których mogłaby być przeprowadzona egzekucja, wraz z ich wyceną, z której będzie wynikało, iż należność wierzyciela nie znajdzie w drodze egzekucji pełnego zaspokojenia;
- odpis pełny z rejestru przedsiębiorców KRS (ewentualnie stosowne zaświadczenie wydane przez Centralą Informację), wskazujący, że spółka utraciła byt prawny i nie funkcjonuje w obrocie;
- a także wszelkie inne dowody wskazujące, że w danej sytuacji nie jest realne uzyskanie zaspokojenia przez wierzyciela z pozostałego jeszcze majątku spółki.
Uwolnienie się od odpowiedzialności przez członka zarządu
Członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności tylko w ściśle określonych przypadkach w art. 299 §2 k.s.h, a to gdy wykaże, że:
– we właściwym czasie zgłoszony został wniosek o upadłość lub w tym samym czasie wydano postanowienie o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo o zatwierdzeniu układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu,
– albo, że niezgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości nastąpiło nie z jego winy – chodzi tu o każdą postać winy, czyli winy umyślnej oraz nieumyślnej,
– a także uwolnienie od odpowiedzialności następuje, gdy pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewydania postanowienia o otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego albo niezatwierdzenia układu w postępowaniu w przedmiocie zatwierdzenia układu wierzyciel nie poniósł szkody.
Ciężar dowodu
Do powoda należy wykazanie jedynie bezskuteczności egzekucji oraz istnienia zobowiązania. Natomiast ciężar dowodu w zakresie zwolnienia się z odpowiedzialności spoczywa wyłącznie na pozwanym.
Podsumowanie
W przypadku gdy wierzyciel nie może odzyskać swojej należności od spółki istnieje możliwość odzyskania jej przez pozwanie członków zarządu danej spółki na podstawie art. 299 §1 k.s.h. Przesłankami, które musi wykazać powód jest bezskuteczność egzekucji z majątku spółki oraz istnienie zobowiązania wobec niej. Powyższy mechanizm jest zabezpieczeniem dla wierzycieli spółki i co do zasady pozwala odzyskać swoją należność od niewypłacalnej spółki poprzez pociągnięcie do odpowiedzialności osoby odpowiedzialne za prowadzenie jej spraw – członków zarządu.
